زمینه و هدف: بسیاری از آثار ادبی کهن، سرشار از موضوعات و مفاهیم متعالی و ارزنده ای است که تحت عنوان ادبیات تعلیمی در میان انواع ادبی شناخته شده اند. حتی برخی از این منابع تعلیمی، دارای مفاهیمی هستند که میتوان آنها را با نظریات جدید علوم مختلف از قبیل تعلیم و تربیت و روانشناسی تطبیق داد. یکی از این نظریه های جدید، نظریه ی «یادگیری بندورا» است. در این مقاله به بررسی شیوه های تربیتی و یادگیری و انطباق آن با نظریه ی فوق، در کتب تعلیمی سده های پنجم تا هفتم پرداخته شده است. روش مطالعه: این مقاله با روش گردآوری اطلاعات کتابخانه ای-اسنادی و از نوع تحلیل محتوا انجام شده است. یافته ها: با مطالعه و تفحص در آثار ادب تعلیمی میتوان به شواهد و قراینی دست یافت که نشان میدهد بسیاری از پدید آورندگان آثار تعلیمی ادبی به شیوه ها و روشهای گوناگون تعلیم و تربیت و یادگیری پرداخته اند که در بسیاری از موارد میتواند منطبق با نظریه های یادگیری روانشناسی جدید باشند. این منابع غنی که شاید بسیاری از نظریه های معاصر روانشناسی را در خود پرورانده، از این نظر بسیار ناشناخته مانده است. بررسی این آثار و انطباق آن با نظریه های یادگیری معاصری چون نظریه ی بندورا از جنبه های نوآورانه پژوهش حاضر محسوب میشود. نتیجه گیری: بسیاری از نظرات بندورا درمورد تعلیم و تربیت در کتب تعلیمی سده های پنجم تا هفتم دیده میشود و هریک از این گویندگان به نحوی در حکایات تعلیمی به عناصر تعلیم و تربیت و یادگیری اشاره نموده اند که از آن میان به نظریه های تعامل سه گانه ی فرد، محیط و رفتار؛ یادگیری مشاهده ای، الگوپذیری و جبر متقابل میتوان اشاره کرد. بدلیل اینکه مطالب تعلیمی، تحت تأثیر آثار پیشین تألیف شده، براساس نظریه ی بینامتنیت شباهت زیادی میان گفته ها و اعتقادات وجود دارد اما تفاوت در سبک و نحوه ی بیان، آنها را از هم متمایز نموده است.

رواج گسترده علم نجوم در فاصله میان سده های 4 و 7 هجری علاوه بر تاثیرگذاری بر فرهنگ و باورهای عامیانه تاثیر بسیاری بر موضوعات تصویر شده بر روی آثار هنری سده های مذکور به ویژه آثار فلزی این دوران داشته است. در واقع می توان گفت که در کم تر دوره ای از تاریخ ایران، هنر تا این حد به موضوعات نجومی پرداخته است. تجزیه و تحلیل نقوش نجومی آثار فلزی دوره های پنج تا هفت هجری ایران و تطبیق آن ها با متون علمی نجومی دوره اسلامی هدف این پژوهش است. در این مقاله سعی شد تا صور و مفاهیم و باورهای نجومی این دوره از تاریخ ایران اسلامی شناسایی و استخراج شده و با نقوش مختلف انسانی، گیاهی و جانوری در آثار فلزی این دوران که در ارتباط با موضوعات و مفاهیم نجومی هستند، تطبیق داده شود، تا از این طریق به تاثیر پیشرفت نجوم بر وجه هنری زندگی مردمان آن عصر پی برد.در این راستا جهت شناخت و بررسی نقوش نجومی در آثار هنری مذکور، به بررسی تجسمی نقوش نجومی در آثار فلزی و تطبیق آن ها با تصاویر صورت های فلکی در کتاب صورالکواکب الثابته عبدالرحمان صوفی پرداخته شده است. این رساله نجومی که در حدود سال 353 هجری قمری در بغداد نوشته شده صور فلکی را به دقیق ترین شکل خود نشان می دهد. تصاویر ذهنی صورت های فلکی در این کتاب که بر اساس دست نوشته های عبدالرحمان صوفی پدید آمده، طی سده های متمادی توسط نگارگران مصور شده است.این مطالعه تطبیقی نشان می دهد که احتملا هنرمندان مسلمان این دوره از طریق کتب مصور نجومی، مفاهیم و صورت های نجومی را شناخته و آن را با دقت در هنر خود به کار برده اند. اجرای نقوش نجومی بر روی آثار فلزی کارکرد تزیینی داشته است که بی شک بنا به درخواست و ذوق و سلیقه سفارش دهندگان آن ها و احتمالا بنا بر اعتقاد آنان به نقش تاثیرگذار ستارگان و سیارات در زندگی آن ها بوده است.

ادبیات و اجتماع تاثیر متقابلی بر یکدیگر دارند و ادبیات را می توان بازتاب واقعیت های اجتماعی دانست. یکی از جلوه های تاثیرگذاری، تاثیری است که نظام طبقاتی و حکومت استبدادی بر اجتماع و روابط افراد می گذارد و ادبیات به عنوان اصلی ترین نمود اجتماعی آن را در خود بازتاب می دهد. نظام طبقاتی (سلسله مراتبی) یک سیستم فراگیر اجتماعی است که در آن مردم به چند طبقه مجزا تقسیم می شوند و بر اساس آن عده ای خود را برخوردار از حقوق کامل شهروندی دانسته و مابقی را از ابتدایی ترین حقوق محروم می سازند. پذیرش و تاکید بر تفاوت، اختلاف، تضاد، و به طورکلی نابرابری از ویژگی های چنین نظامی است. چنین نظامی منجر به شکل گیری حکومت استبدادی می شود که مولفه های آن تقدس پادشاه و تک گویی است و شاکله آن را ترس تشکیل می دهد. این نظام بر نگرش ها و اعتقادات، خلق وخوی افراد، و شیوه بیان مطالب تاثیر می گذارد؛ به گونه ای که زبان ادبی به سوی بیان غیرمستقیم و پند و اندرز گرایش می یابد و سمت وسوی توصیه ها نیز در خدمت تامین منافع و مصالح طبقه حاکم و قدرتمند جامعه قرار می گیرد. اندرزنامه های سیاسی که با هدف تاثیرگذاری بر رفتار سیاسی حاکمان تدوین شده اند می توانند محمل مناسبی برای بازتاب این نوع از ساختار اجتماعی و نظام حکومتی باشند. ازاین رو، این مقاله سعی دارد با شیوه ای تحلیلی توصیفی به بررسی این تاثیرات و بازتاب آن در برجسته ترین متون تعلیمی نثر فارسی که عمدتا ذیل اندرزنامه های سیاسی قرار می گیرند، بپردازد.

ادبیات تعلیمی کهن ترین نوع ادبی در ایران است که از زیرشاخه هایی چون پند و اندرز، زهد و اخلاقیات تشکیل شده و پیوندی ناگسستنی با اخلاق دارد و همّ خود را در راستای پرورش قوای روحی و تربیت نفس انسانی به کار می گیرد. بخش وسیعی از ادبیات تعلیمی را اندرزنامه ها تشکیل می دهند که غالباً به صورت نثر و با نگرشی اخلاقی به منظور تعلیم شیوه های کشورداری و همچنین بهبود زندگی فردی و اجتماعی نگاشته شده اند. در نوشتار حاضر، برجسته ترین متون تعلیمی نثر فارسی که در فاصله ی قرون پنجم تا هفتم، به شکل اندرزنامه های سیاسی نگاشته شده اند، با رویکردی اخلاقی و با نیم نگاهی به اخلاق اسلامی مورد واکاوی قرار گرفت و نشان داده شد که مواردی چون تأکید بر نابرابری، جبرگرایی و اعتقاد به بخت و تقدیر، تعصبات نکوهیده ی عقیدتی و مذهبی، تحقیر زن، پرداختن به آداب و فواید می خواری، عشق ورزی های حرام، تأیید و توصیه ی تلویحی برخی رذایل اخلاقی، ناپاکی زبان و رعایت نکردن عفت کلام، از بدآموزی های این نوع متون تعلیمی هستند و عامل اصلی وجود آن ها ساختار طبقاتی و استبدادی است و سایر عوامل مانند محتوای متون تعلیمی، آمیختگی جریان های فکری، واقع بینی نویسندگان و جهت گیری های آنان در ارتباط با عامل اصلی در پیدایش این بدآموزی ها مؤثر بوده اند.

شهرستان اردکان، پهناورترین شهرستان استان یزد، در شمال این استان و در قلب کویر مرکزی ایران، در مسیر بزرگراه تهران - بندر عباس قرار دارد و نزدیکی آن به کویر مرکزی در آب و هوای این منطقه تاثیر گذاشته است. این شهرستان، دارای آثار تاریخی ای است که قدمت برخی از آن ها به قرن ششم هجری برمی گردد، آثاری همچون مسجد زردگ، مسجد کچیپ، مسجد جامع شهر، مسجد زیرده، حسینیه بازار نو، منظریه و امام زاده هایی مثل سیدنورالدین احمد، امام زاده سید محمد و میرشمس الحق، از مهم ترین آثار تاریخی این شهرستان است. این مقاله بر آن است تا در بخش اوضاع جغرافیایی، وضعیت طبیعی این شهر، رودخانه ها به عنوان منابع تامین آب این شهر و وجه تسمیه اردکان، موقعیت و محدوده جغرافیایی، وضع زمین، کوه ها و اردکان در منابع جغرافیایی را مورد بررسی قرار دهد. در بخش تاریخی نیز سعی شده است مطالبی همچون ابنیه تاریخی شهرستان اردکان، مشاغل، معماری، مذهب، آداب و رسوم، راه های اردکان، موقوفات، معادن، رجال مشهور شهر و اردکان از دیدگاه سفرنامه نویسان مورد بررسی قرار گیرد.

خانقاه در طی تاریخ ایران، به ویژه تا پیش از صفویه، در زمره بناهای پرشمار بوده است. با این حال، از معماری آن چندان چیزی نمی دانیم. برای شناخت معماری خانقاه باید در طی چندین تحقیق در برهه های گوناگون تاریخی و مناطق جغرافیایی ایران و جهان اسلام، همه منابع نوشتاری عربی و فارسی و ترکی و نیز آثار مرتبط معماری را بررسی کرد. در این تحقیق، به مرحله نخست پیدایی خانقاه در زادگاه آن در ایران، یعنی در سده های نخست هجری در خراسان (ربع نیشابور) می پردازیم. روش این تحقیق تفسیری - تاریخی و منبع اصلی آن، منابع اولیه نوشتاری مرتبط با خراسان سده های نخست است. صوفیان از سده دوم به بعد، در مکان هایی جز مسجد استقرار یافتند و از حدود سده پنجم بود که بنای خاص صوفیان، خانقاه خوانده شد. مظروف یا سازمان خانقاه در خراسان سده پنجم به دست ابوسعید ابوالخیر قوام یافت. این سازمان ارکانی دارد؛ از ارکان انسانی گرفته تا رسوم خانقاه. کارکردهای خانقاه دامنه ای دارد: از عمومی - همچون مجلس گویی - تا خصوصی - همچون زاویه نشینی و سماع. بنای خانقاه این کارکردها را تحقق می بخشید. جای این بنا در درون یا بر کرانه شهر یا روستا بود نه در بین راه. اجزای کالبد خانقاه، همچون سازمان آن، طیفی داشت: مکان های باز، نیمه باز و بسته. مکان های باز، یعنی صحن و بام، به کارکردهای عمومی اختصاص داشت و مکان های بسته، یعنی جماعت خانه و حجره ها و صومعه، به کارکردهای خصوصی. مکان های نیمه باز، یعنی صفه (ایوان) و رواق، مقامی بینابینی داشت. جماعت خانه، به مقتضای نیازها و کارکردش، به صورت گنبدخانه بود. صحن در میان کالبد خانقاه قرار می گرفت و صفه بر صدر صحن. جماعت خانه مستقیما یا به واسطه صفه، به صحن مرتبط می شد. حجره ها بر گرد صحن یا در دو سوی آن می نشستند و درآیگاه (دستگاه ورودی) در میانه یکی از اضلاع صحن.

این مقاله میکوشد ضمن نمایاندن جایگاه پیر در دستگاه تصوف، به نقد این جایگاه بپردازد. با استناد به گزیده هایی از آثار متصوفه طی قرون چهارم تا هشتم هجری(اورادالاحباب: باخرزی، کشف المحجوب: هجویری، اسرارالتوحید: محمدبن منور، قوت القلوب: ابوطلب مکی، مروج الذهب: مسعودی، شرح تعرف: مستملی بخاری، شرح گلشن راز: لاهیجی، آداب الصوفیه: نجم الدین کبری، رساله قشیریه: ابوالقاسم قشیری، تذکرهالاولیا: عطار، عوارف المعارف: ابوعمر سهروردی، آداب المریدین: ابونجیب سهروردی، اللمع فی التصوف: ابونصر سراج، انیس التایبین: احمد جام و مرصادالعباد: نجم الدین رازی) به عقاید گوناگون عرفا درباره پیر پرداخته شده است. با گذشت زمان و قدرت گیری دستگاه های تصوف، کار به جایی رسید که این عقاید و رفتارهای نامتعارف ومتعاقب آن، فضا برای فساد در برخی گروه های متصوفه فراهم شود و سبب شد تا صوفی نمایان به جان و مال مردم دست درازی کنند و با نشرعقاید خرافه گونه موجبات انحراف جامعه آن روز رافراهم کنند.

در بیشتر کتاب های بدیع فارسی و عربی، در بحث حسن تخلص، به برخی از آنچه گریز به ستایش را می آراید و آنچه موجب زشتی آن می شود، اشاره هایی شده و نمونه هایی از گریز نیک آورده شده است. اما توجه به اصول فصاحت و بلاغت، همچنین مجموعه شرایط ستایش نامه ها و نمونه های گریز استادان ستایش سرایی در ادب فارسی، نکات بیشتری را در این باره روشن می سازد.نوشته پیش روی، پس از بررسی ستایش نامه های فارسی و آرای بدیعیان و ناقدان عرب و ایرانی، به اصول گریز نیک می پردازد و برای نخستین بار، بیش از سی نمونه زشتی گریز را تا آغاز سده هفتم، همراه با تبیین هفت عیب لفظی آنها.